نصاب تعليمي چیست؟

تعریف نصاب تعليمي:نصاب تعليمي شامل سازماندهی یک سلسله فعالیت های یاددهی ویادگیری به منظور ایجاد تغییرات مطلوب در رفتار یادگیرنده ها و ارزشیابی میزان تحقق این تغییرات است(یارمحمدیان۱۳۸۹).

نصاب تعليمي ا زلحاظ مفهومی اشاره به یک فرایند دارد که  حاصل یا نتیجه ی آن نصاب تعليمي است.واژه ی نصاب تعليمي به معنای میدان مسابقه و یا فاصله و مقدار راهی است که افراد باید طی کنند تا به هدف  مورد نظر دست یابند(فتحی واجارگاه ۱۳۸۹).

تعریف عملیاتی ا زنصاب تعليمي(قلمروهای نصاب تعليمي)

به طور کلی نصاب تعليمي به آن حوزه علمی اشاره می کند که مشتمل بر قلمرهای زیر است:

۱- مبانی نصاب تعليمي: منظور از مبانی نصاب تعليمي آن دسته از نیروهای بنیادی و اساسی است که بر برنامه های درسی ، اهداف و محتوای آن اثر گذاشته و در ادبیات نصاب تعليمي از آن تحت عنوان عوامل تعیین کننده نصاب تعليمي نام برده می شود.

الف) مبانی فلسفی نصاب تعليمي:منظور از مبانی فلسفی نصاب تعليمي آن دسته ا زعوامل و نیروهای فلسفی است که بر فرآیند تدوین اهداف نصاب تعليمي و تعیین وسایل و ملزومات اثر می گذارد. فلسفه ی مسلط اجتماعی د رحقیقت جهت دهنده و تعیین کننده مقاصد اصلی تعلیم و تربیت است. فلسفه ی تعلیم و تربیت  اعتقاد برنامه ریز به یکی ا زمکاتب فلسفی ذیربط، به شدت جهت گیری نصاب تعليمي را متفاوت می سازد.مبانی فلسفی، نقش پالایشگری اهداف و مقاصد نصاب تعليمي را نیز برعهده دارد.

ب)مبانی اجتماعی و فرهنگی نصاب تعليمي:فلسفه ی اصلی تأسیس مدارس و پاگیری نظام آموزش مدرسه ای د رگسترده ترین برداشت خود عبارت است انتاقل، توسعه و بهسازی میراث فرهنگی، بنابراین بدیهی است که ارزش های اجتماعی و فرهنگی یک جامعه اثر قاطعی بر برنامه های درسی و فرایند تدوین آن ها داشته باشد.ارزش های اجتماعی و فرهنگی نیز به عنوان پالایشگر اهداف و مقاصد نصاب تعليمي، نقش مهمی را در فرایند برنامه ریزی ایفا می نماین و هم از اینروست که مبانی اجتماعی و فرهنگی نصاب تعليمي یکی از قلمروهای مهم این رشته به شمار می رود.

ج)مبانی روانشناختی نصاب تعليمي:روانشناسی به عنوان یک رشته علمی، یافته ها و رهنمودهای بسیاری برای برنامه ریزان به ارمغان آورده است. د رنصاب تعليمي، فرایند تدوین طرح و اجرای برنامه ها تا حد زیادی نیازمند کاربست یافته های روانشناسی است. اهداف و محتوای برنامه های درسی باید با توجه به میزان رشد ذهنی یادگیرندگان،مدت زمان لازم برای یادگیری و نیز با توجه به توانایی ها و محدودیت های افراد انسانی، متناسب با تفاوت های فردی و... استخراج و تنظیم گردند.

۲- فعالیت های فنی نصاب تعليمي یا مهندسی نصاب تعليمي:

مجموعه ای از فعالیت های سه گانه ،طراحی نصاب تعليمي، ساخت نصاب تعليمي، و تدوین نصاب تعليمي می باشد.

الف)تدوین نصاب تعليمي:تدوین نصاب تعليمي به فرایند نظم و ترتیب و تعیین توالی و تقدم و تأخر عناصر نصاب تعليمي اشاره دارد.د راین زمینه سؤلاتی نظیر این که چه کسی باید د رنصاب تعليمي مشارکت کند(معلم، دانش آموز و...)، از چه روش هایی باید برای ساخت نصاب تعليمي استفاده نمود و... مطرح می شود.

ب)طراحی نصاب تعليمي:به فرایند مشخص کردن عناصر نصاب تعليمي و گنجاندن آن ها د ربرنامه اشاره می کند. عناصری که می توانند د رنصاب تعليمي گنجانده شودعبارتند از: اهداف و مقاصد. محتوا یا موضوعات درسی، فعالیت ها و تجربیات یادگیری، روش تدریس، اجرا و ارزشیابی.علاوه بر این د رطرح نصاب تعليمي درباره ی سازماندهی و الگوی مناسب آن برای نصاب تعليمي بحث می شود.

ج)ساخت نصاب تعليمي:فرایند ساخت نصاب تعليمي ناظر است بر فرایند تعیین ماهیت مؤلفه ها و عناصر نصاب تعليمي، به عبارت دیگر تصمیم گیری د رباره ی ایجاد و تکوین عناصر نصاب تعليمي را ساخت نصاب تعليمي می نامیم.

۳- اجرای نصاب تعليمي:

یکی دیگر ا زقلمروهای نصاب تعليمي، اجرای برنامه است، د ربحث از اجرای نصاب تعليمي،(که عموما" فرایند کاربست برنامه هایی است که قبلا" طراحی، ساخته و تدوین گردیده اند) سه نظام مد نظر قرار می گیرد.

الف) نظام اجرایی مؤمنانه یا وفادارانه:که در آن برنامه هی درسی تدوین شده باید توسط معلمان و مجریان آموزشی به مرحله ی اجرا در آیند.د راین نظام ا زآنجا که برنامه ها توسط یک ستاد د رسطح کشور و یا استان تدوین می گرد و موفقیت اجرای برنامه های درسی د رگرو اجرای دقیق و مطابق نقشه ی از پیش تعیین شده است،به آن نظام مؤمنانه گویند.ا زطرف دیگر از آن جا که معلم نمی تواند و نباید هیچ گونه دخل و تصرفی د ربرنامه های درسی،مطابق با ویژگی هاو مختصات دانش آموزان خویش اعمال نماید به آن نظام اجرایی ضد معلم نیز گفته می شود.

ب)نظام اجرایی نیمه سازگارانه:د راین نظام ، اجرای برنامه های درسی مطابق فرمول و نقشه ی از قبل تهیه شده ای که توسط ستاد برنامه ریزی تدارک دیده شده باشد، مد نظر است. اما معلم می تواند تا اندازه ای برنامه های درسی را با ویژگی کلاس درس خود سازگار نماید. به این نظام اجرایی نصاب تعليمي، نظام سازگاری محدود یا معلم در مقام مجری فعال نیز گفته می شود.

ج)نظام اجرایی سازگارانه:د راین نظام ، معلم نه تنها می تواند برنامه های درسی را با ویژگی های دانش آموزان خود نظیر، جنس، علایق، توانایی و ... سازگار نماید، بلکه د رشکل گسترده خود ، معلم می تواند تدوین کننده ی نصاب تعليمي نیز باشد.د رحقیقت نظام برنامه ریزی سازگارانه ، همان نظام نصاب تعليمي مدرسه محور است.این نظام دارای دو شکل کلی است.الف)نظام برنامه ریزیی درسی مدرسه محور محدود: که د رآن معلم از میان برنامه های درسی متعددی که توسط مراکز نصاب تعليمي کشور یا استان از قبل تهیه شده است، متناسب با توان یادگیرندگان و سایر ویژگی های آنان دست به انتخاب می زند.ب)نظام نصاب تعليمي مدرسه محور گسترده: که در آن معلم خود به طرای، تدوین ، اجرا و ارزشیابی برنامه های درسی می پردازد.

۴- تغییر نصاب تعليمي:

اگر نصاب تعليمي را مشتمل بر مسائلی نظیر فلسفه ی تعلیم و تربیت ، ارزش ها، اهداف، ساختارهای سازمانی، تجارب یادگیرندگان،نتایج یادگیری و نحوه ی ارزشیابی آن ها بدانیم ، می توانیم تغییر نصاب تعليمي را به عنوان هر گونه تغییری که در جنبه های فوق الذکر به وجود می آید تعریف نمائیم.

الف)مفهوم شناسی تغییر:یکی از مسائل مهم د ربحث تغییر نصاب تعليمي، مفاهیم گوناگونی است که توسط صاحبنظران و متخصصان بک کار برده می شود. مفاهیمی نظیر تغییر، بهبود، نو آوری، اصلاح،و جنبش از مهم ترین مفاهیمی هستند که غالبا" به طور مترادف به کار برده می شوند اما هر کدام از آن ها دارای معنای متفاوتی می باشند.

بهبود ا ز نظرهیلدا:بهبود نصاب تعليمي به معنای تغییر جنبه های مشخصی ا زبرنامه بدون تغییر دادن فرضیات بنیادی و نحوه ی سازماندهی برنامه است.

تغییرنصاب تعليمي:مفهوم بسیار کلی است که به هر تغییری که در آموزش یا محیط آموزشی به وجود آید، اشاره می کند.

 نو آوری: اگر چه مفهوم تغییر نصاب تعليمي برای تغییرات ویژه و خاص نیز به کار می رود اما تغییرات ویژه را اغلب نو آوری می گویند< نو آوری ها دارای مرزهای دقیق و نشانه های خاص هستند. به عبارت دیگر نو آوری به آن نوع تغییر نصاب تعليمي اطلاق می شود که بدیع و بی سابقه باشد.

اصلاح: اصلاح نیزناظر بر آن نوع تغییران ویژه ای است که به طور بنیادی د رنصاب تعليمي به وجود آید. اصلاحات معمولا" ا زسیستم سیاسی آغاز می شوند.بنابراین اصلاحات تغییرات زیر بنایی ولی محدود و خاص هستند.

جنبش نصاب تعليمي:این مفهوم بیشتر دارای یک معنای تاریخی است و برای مشخص کردن دوران های تغییر از طریق ویژگی های مشترک آن ها به کار می رود. مانند جنبش کودک محور در نصاب تعليمي و تغییراتی که بر اسا س آن د رنصاب تعليمي ایجاد شده است.

ب)مراحل تغییر:

۱-برنامه ریزی برای تغییر:این مرحله عمدتا" ناظر بر ایجاد زمینه و آماده سازی محیط برای تغییر،و تهیه و تدوین برنامه ی تغییر است . بر اساس فعالیت های انجام شده در این مرحله،برنامه ی تفصیلی وجزءبه جزءتغییر آمادهه م یشود.

۲-استفاده یا کاربست تغییر:در این مرحله تلاش بر استفاده مؤثر از تغییرات مطلوب است. به عبارت روشن تر برنامه ی تفصیلی تهیه شده برای تغییر در این مرحله به اجرا گذاشته می شود.

 ۳-ارزشیابی از تغییر:در این مرحله از تغییر ارزشیابی به عمل می آیند و نتایج به دست آمده از ارزشیابی ،دوسیکل بعدی تغییر مورد استفاده قرار می گیرد.

۵- تاریخ نصاب تعليمي:

از لحاظ ساختاری تاریخ نصاب تعليمي د رحقیقت زیر مجموعه ای از تاریخ تعلیم و تربیت نیز می باشد.تاریخ نصاب تعليمي هم با تاریخ عقاید تربیتی و هم با تاریخ نظام ها و مؤسسات تربیتی ارتباط دارد زیرا از یک سو اندیشه های تربیتی ا زطریق برنامه های درسی به اجرا در می آیند و از دیگر سو درشکل گیری نظام های تربیتی و قوانین آن ها ، بایستی د رخصوص برنامه های درسی تصمیم گیری شود.یکی از مهم ترین مسائل رشته ی نصاب تعليمي ، وجود پدیده ی بی تارخی یا بی تاریخی گرای است.عدم توجه به سوابق و آن چه که د رگذشته انجام شده است ممکن است منجر به معرفی مسائل کهنه به عنوان نوآوری گردد.

اهداف مطالعات تاریخی:۱-بررسی علمی و تلاش برای تفسیر و تعبیر فرایندهایی که به وسیله ی آن مؤسسات تربیتی،محتوای برنامه های درسی را در طول زمان انتخاب کرده اند.۲- بررسی دلایل تغییر و یا عدم تغییر د ربرنامه های درسی و موضوعات آن ها.۳-ایجاد بینش عمیق تر د ررابطه با فرایند توسعه و بالندگی آموزش و پرورش۴ـنقادی فعالیت های انجام شدهد رارتباط با برنامه های درسی و بررسی سنن و عادات در این زمینه.۵-مشخص کردن عوامل سیاسی ، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی مؤثر بر اصطلاحات نصاب تعليمي د رطی زمان برای کمک به ایجاد و تکوین تئوری د رحوزه ی نصاب تعليمي.

۶- تحقیق در نصاب تعليمي:

منظو راز تحقیق د رنصاب تعليمي عبارت است ازپژوهش هایی کهد رارتباط با مؤلفه های اساسی نصاب تعليمي نظیر تدوین، اجرا و بازبینی نتایج خط مشی های نصاب تعليمي صورت می پذیرد.به عبارت روشن تر تحقیق در نصاب تعليمي عبارت است از پزوهش که به منظور دستیابی به درک و فهم عمیق تر و توضیح و تفسیر زمینه ها،مقاصد، برنامه ریزی و سایر مسائل مرتبط با یادگیری انجام می شود.

۷- ارزشیابی از نصاب تعليمي:

یکی از مهم ترین قلمروهی نصاب تعليمي که به کار بررسی اثر بخشی و کار آیی نصاب تعليمي می پردازد،ارزشیابی نصاب تعليمي است. به طور کلی ارزشیابی د رارتباط با نصاب تعليمي د رچهار مرحله یا وضعیت صورت می پذیرد.

۱- ارزشیابی قبل از برنامه ریزی یا نیاز سنجی:این ارزشیابی عمدتا" برای سنجش محورهای اساسی نصاب تعليمي صورت می پذیرد و ناظر بر تعیین اهداف و مقاصد نصاب تعليمي ازمنابع مربوطه است.

۲-ارزشیابی تکوینی یا ارزشیابی د رزمان طراحی، تدوین و ساخت نصاب تعليمي: بخش های مختلف برنامه ی مورد بررسی و اشکالات و عدم تناسب احتمالی برنامه با محیط یادگیری و یادگیرندگان رفع می گردد.

۳-ارزشیابی پایانی:اثر بخشی برنامه و میزان شکاف بین تأثیر پیش بینی شده و با آن چه که عملا" اتفاق اقتاده تصمیم گیری می شودوبر اساس آن د رسیکل های بعدی برنامه ریزی،اصطلاحات لازم اعمال می گردد.

۴-ارزشیابی پیگیری:اثرات نصاب تعليمي دریک مقطع خاص بر نحوه ی فعالیت و توانایی یادگیرنده د ربرنامه های درسی مقاطع بعدی مورد بررسی قرار می گیرد)فتحی واجارگاه،۱۳۸۹).